"HAYAT KISA AMA GENİŞ"

Başlıktaki cümle Jim Morrison’a ait, geçenlerde Merak Cemiyeti Tutanakları’nı karıştırırken karşıma çıktı, bir paragrafa da özellikle işaret koymuşum, aşağıda paylaşacağım. Kitabın başlarına aldığı bu denemesinde Enis Batur 27 yaşında ölen ünlü müzisyenden yaptığı alıntıyla -bir kez daha- yaşamın niteliği meselesi üzerine eğiliyor.“Hayat kısa ama geniş” önermesi hayatı nasıl yaşamayı seçtiğimize, onun karşısında aldığımız tutuma dair bir mesaj içeriyor olmalı. Peki, nedir bir hayatı geniş yapan, sırasında onu daraltan nedir? Çetrefilli ve aslında 'geniş zamanlar' isteyen bir konu ama kısaca da durulabilir üstünde. 

Morrison’un ima etmiş olabileceği şeye ben de katılırım, yaşamımızın anlamını, çoğu durumda, süresi değil onun içine sığdırdıklarımız belirliyor. Bu anlamda ‘genişlik’ kavramını hayatın yatay olarak esneyebilmesi, eklentilere açık olması olarak anlıyorum ben. Yaşam süresini uzatmak mümkün değil, tamam, ama onun içini doldurmak, bu süre zarfında anlamlı şeyler yapmak daha ziyade bizim elimizde. Bu şekilde, katmanları olan bir yaşam standardına ulaşmak da mümkün gibi geliyor bana. Gerçekten de, hayatta zenginlik denilen olgunun yalnızca tek bir türünün olduğunu iddia etmek mümkün mü?

Gündelik hayatımızın içine, handiyse koş(uş)turarak, ne denli çok ‘şey’ tıkıştırırsak o kadar genişletiriz: Hayır doğru değil bu. Boş geçen vaktin tam karşılığı sayılamaz tepeleme doluluk, doldurmak. Benim gözümde geniş hayat, farkında kalışla düzorantılı biraz da. Hiçbir şey yapmadan, pek hareket etmeden de sağlanabilen bir içzenginleşme terbiyesi edinmek. Kendini yetiştirmeyi öğrenen kişi uyurken de genişletebilir hayatını.

Bertrand Russell’ın da “Boş zamanı faydalı bir şekilde kullanmak uygarlığın gerçek sınavı olacaktır” şeklinde bir sözü vardı. Günümüz koşullarında  zamanı doldurmak kolay, mesele bunun neyle ve nasıl olacağında düğümleniyor. Medyamızda birkaç ayda bir tekrarlanan bir habere göre, Türkiye’de şu kadar kütüphaneye karşılık şu kadar kahvehane bulunuyor! Batı’da ise leisure kavramı oluşmuş zaman içinde; orada insanlar mağaracılıktan kitap kulüplerine, dağcılıktan kuş gözlemciliğine pek çok etkinlikle dolduruyorlar bu 'boş' zamanlarını.

DÜŞÜNBİL dergisinin Mart-Nisan sayısı Bertrand Russel'e ayrılmıştı. Dergide yer alan ufuk açıcı makalelerden biri* (Aylaklığa Övgü kitabı üzerinden) ünlü filozofun çalışmak / tembellik yapmak konusundaki düşüncelerini ele alıyordu. Russel'a göre, "Geçmişte az kişinin keyfi ya da tembelliği, çok sayıda insanın emekleriyle sağlanıyordu." Bugün artık modern teknikler sayesinde, boş zaman, topluma zarar vermeden, adil bir şekilde dağıtılabilirdi ve günde dört saatlik çalışma herkese yeterdi. Makalenin yazarı şöyle özetliyor: "...Eğer çalışmak erdem ise, çalışmanın sonuçlarından keyif almak da dengeleyici bir erdem olmalı. İkinci olarak, eğitime daha geniş alanda yer vermeliyiz; çünkü insanlar ancak bu şekilde vakitlerini nasıl daha yapıcı biçimde kullanacaklarını keşfeder... İnsanlar yaşamlarıyla, yaratıcılıklarıyla neler yapabileceklerini gördükçe daha mutlu bir yaşam sürmeye başlayacaklardı." 

Enis Batur ve onun çizgisini benimseyenler için bu doluluk –elbette- kitaplarla, defterlerle, yazınsal üretimle doğrudan bağlantılı:

Kırk yıldır şiirler, metinler yazdım, okudum; dinledim, gördüm, izledim. Hayatımı genişlettiğini inanırım bunların; dahası, ortaya koyabildiklerimin ara sıra, belli ölçülerde, başka hayatların genişlemesine katkıda bulunduklarına inanırım.   

“Hayatımın en uzun, en dolu günlerinden birini geçirdim burada, dün” diye yazmıştı Ada Defterlerinde. Günceyi okuyan kişi haliyle bu yoğun günün içinde neler olduğunu, nasıl bir koşuşturma yaşandığını merak ediyordu. Yazının sonuna geldiğinizde anlıyordunuz durumu: Bir kısa yürüyüş ve yemekte geçirilen birkaç saat ‘hareket’ hanesine yazılabilirdi o gün için, bunun dışında on saati aşkın bir zaman yazı masasının -yazarı deyimiyle tezgahın- başında geçmişti. Kitaplar ve defterler yayılmıştı masaya, yazı alıştırmaları, ısınmak için yapılan okumalar, şiirler için alınan notlar, tüm bunlar uzun ve dolu yapıyordu günü: ‘Hasat sürüyordu.’

Bu bakımdan, yoğunluk ve doluluk (bence, anlam ve verim diye de ifade edilebilir bu ikisi) çoğu durumda kişinin ilgi duyduğu alana ne kadar zaman ayırabildiği, yapmaktan zevk aldığı şeyleri ne kadar yapabildiği ile ilgili. Demek ki burada belirleyici olan, çalışma ve uyuma zamanları haricinde yaptıklarımızın toplamı ve onların niteliği... 

Doğrusu, ben de az uğraşmadım şu yazıyı biraz olsun genişletmek için…


*BERTRAND RUSSEL: ÇALIŞMAK ABARTILMIŞ BİR EYLEMDİR / Paul Western

  Çeviren: Şebnem Ertan