HER ESARETİN BİR BEDELİ

Haşmet Babaoğlu'lunun umut konusunu işlediği yazısından Kafa Dengi'nde Selahattin Yusuf'un hatırlatmasıyla haberdar oldum. Yazının başlığını (Fotoğrafta İyi Çıkmak ) internette dolaşırken görmüştüm (ve ne yazık ki çoğu 'dolaşmada' olduğu gibi sadece 'görmüştüm'). Bu yazıda yazar, modern insanın umudu Tanrı inancından koparıp ayırdığını,  bu yüzden de (ve başka türlü olması beklenemeyecek bir şekilde) dünyada umutsuzluk ve çaresizliğin hızla yayıldığını iddia ediyor ve 'artık umut demek; insanın  kendisine ve topluma olan güveni demek' diyordu. 

Umudu tüm diğer inaçlardan ayırıp kopartan modern insanla kimlerin, kaç kişinin, hangi toplumsal sınıfın kastedildiği tartışması bir yana, günümüz insanının (eğer varsa) topluma olan güveni konusu da hayli su götürür bir mesele gibi duruyor. En azından benim izlenimim, iş başvurusunu yapmış bekleyen delikanlıda , hastanede annesinin başında refakatçi olarak bekleyen genç kadında ve  maaşının bu dönem olmazsa bir sonrakinde yükselmesini bekleyen emeklide umudun sarsılmaz bir inanca hep eşlik ettiği yönünde. Bence insan,doğası gereği, umudu sadece kendine ve çevresine bağlayamaz, bunun adı umut olmaz o zaman. Doğaüstü ne varsa inandığı, ona eklemler umudunu.

Umut konusunda en çarpıcı dialoglardan biri, bir çok insanın -haklı olarak- en çok sevdiği film olan Shawshank Redemption'ta geçer. Bu film halen IMDB listesinde bir numarada ve bazı öğrencilerimin bu filmi beş-altı kez izlediğini biliyorum. Ben filmi üç kez, şu anlatmak üzere olduğum sahneyi de, Youtube sayesinde, çok kez izledim:  

Andy Dufresne (Tim Robins) cezasından dolayı hücrede geçirdiği bir haftanın ardından hapishanenin yemekhanesinde 'bir öğle yemeği neşesi için' arkadaşlarına katılır. Onun bu cezayı almasına sebep olan olay, görevli lavabodayken bir yolunu bulup hapishane hoparlöründen tüm avluya Figaro'nun Düğünü'nü çalmasıdır. (Aslında bu bölüm filmde en sevdiğimiz sahnedir ama burada anlatmak pek mümkün değil, lütfen izleyin).

Yemek sırasında arkadaşları 'Hoşgeldin', derler Andy'ye. 'Nasıl geçti zaman hücrede?'
-Müziğe orada devam ettim. Mozart eşlik etti bana, der Andy Dufresne.

-Nasıl yani, orada plak çalmana izin mi verdiler? diye sorar biri saf saf. Andy bir an durup işaret  parmağıyla kafasını ve sonra kalbini gösterir.
-Burda ve burda, der. Müziğin güzelliği bu zaten, onu senden asla alamazlar.
Diğer adamımız Red (Morgan Freeman) Andy'nin karşı çaprazında oturmaktadır, tüm karizmasıyla söze girer:
- Bir ara mızıka çalmıştım, der hapishanenin duvarlarına bakıp. Ama burada pek bir anlamı yok. 

-Sen ne diyorsun?, diye çıkışır Andy. Asıl burada anlamlı en çok. Dünyanın duvarlardan ibaret olmadığını anlatır bize. 

Red biraz sinirlenir:

- Sen neden bahsediyorsun ( What are you talkin' about?)

-Umut, der Andy gayet sakin bir şekilde.

-Umut, diye tekrarlar Red, kızmıştır, elindeki kaşığı Andy'ye doğru sallar ve 'Sana bir şey söyleyeyim dostum' der.  'Bak .. Umut tehlikeki bir şeydir...Umut insanı delirtebilir.. Bu fikre alışsan iyi edersin...'
Ve elindeki kaşığı tabağa fırlatır, sonra kalkıp gider...

Red'in gerçekte bu düşüncede olmadığını, özgürlüğünü elde etmek için, her yıl kurulun karşısına çıktığında -bir umut- 'ben artık iyi biriyim' demesinden anlıyoruz. Stephen King'in bir hikayesinden uyarlanan ve Esaretin Bedeli ismiyle televizyonlarda da sık sık gösterilen filmin ana izleğidir umut. Andy tüm planlarını özgürlüğe doğru ve çok zekice yapsa da kendi dışında gelişecek tüm şartların da iyi gitmesi için , içinde bir inanç mutlaka taşıyordu. Çünkü kimse istediği şeyi başaracağını mutlak anlamda 'bilemez.'

Filmin sonunda Red'e yazdığı mektupta Andy 'Umut iyi bir şeydir' diyor. 'Belki de hayatta olan şeylerin en iyisi...' Bizler, yani Shawshank Redemption Muhipleri, bunu biliriz, bunu söyleriz.  

KIŞ SABAHI

Paul Auster kendini anlattığı yeni kitabının adına Kış Günlüğü demiş. Ve geçen gece İncir Çekirdeği'nde de 'edebiyatta kış teması' üzerine konuşuyorlardı. Bir ara İskender Pala, Cemal Süreya'nın  'Bir kış göğü gibi o saat alçalır ölüm' dizesiyle başlayan şiirini okudu. Şiirin tamamını yazının sonuna  koyalım ve biz de kışın penceresinden şöyle bir bakalım: 

Mevsimler konuşturur: Kışın en çok yaptığımız şeylerin başında çevremizdekilerle bizzat kışın kendisi ve giderek soğuyan havalar hakkında laflamak geliyor herhalde. Ocak ayının ortasındayız, kışın tam avcunun içindeyiz. Bugünlerde -suyu bilmem ama- havadan mutlaka konuşuyoruz. Şapka takıp eldiven giyerek havayla temaslarını olabildiğince kesmeye çalışan genç kızlar birbirlerine 'Ne kadar da soğumuş hava!' diyorlar. Öğle yemeği neşesi için dışarıya çıkmak üzere olan genç adamlar merdivenlerde bir an durup 'Yağmur var mı, şemsiye alsak mı?' diye bir tereddüt yaşıyorlar. Televizyon haberlerinde Van'ı görüyorum. 'Henüz çadırlardan konteynırlara geçemeyen depremzedeler' diye bir ifade duyuyorum.  

Memleketin hali konuşturur: Geçen yıla oranla  daha düşük tempoda geçen bir kışın içindeyim. Sanki böylece bu mevsimin hallerini daha çok  farkediyorum. Sabahları erken kalkıyorum. Aras ve Nilay okullarına gidiyorlar, onları kapıdan uğurluyorum.  Sonra bir kaç dakika evin sessizliği içinde penceren dışarı, karanlık göğe bakıyorum. Nedense Ece'nin tweeti aklıma geliyor: İlk benden duyun istedim, diye yazmış. Okulda bu tweet ve Ece'nin kovuluşu üzerine konuşuyoruz. İlk benden duyun, herhalde arkasından pek de iyi olmayan haberlerin geldiğini sezdiren bir karşı müjde işlevi görüyor sanki. Haberlerde sürekli fezleke, operasyon, bayram töreni, duruşma sözcüklerini duyuyorum. Twitter'daki mesajlardan bazı duruşmaların 'şakalar komiklik' tadında geçtiğini anlıyorum.

Kar buluşturur:  Denizli'ye kar yağmış. Aras'ı karla buluşturmayı çok istiyoruz, ama Nilay, 'herhalde biz gideceğiz sonra kar buraya gelecek', diyor. Neyse ki tam gidecekleri gün kar hafif de olsa başlıyor. Aras'ı kucaklayıp pencereye çıkıyorum. Kara, yukarıdaki tozdan bulutlara ,uzak tepelerdeki beyaz ağaçlara bakıyouz. Sonra  her kar yağışında olan şey oluyor: Siz, kara bakmak için pencerenize çıktığınızda, komşularınız da bir bir kendi pencererelerine çıkarlar. Gökyüzünden dökülen kar tanelerinin arasından birbirinize gülümser ve el sallarsınız. Ötelerde, başka evlerde, uzaklardaki apartman dairelerininin camlarında da insanlar görürsünüz. Tanımazsınız etmezsiniz ama o an neşeli ve huzurlu olduklarını bilirsiniz. Bu, yine , denize giren insanların parıldayan suyu paylaşması gibidir...  Kar yağışını bir süre izleyip Aras'la pencereden çekiliyoruz. Yarım saat kadar sonra sitenin çocuklarını yazdan bu yana ilk kez bahçede, karın üstünde koştururken görüyorum.

Bugünlerde dünyanın penceresinden çekilenler: Rauf Denktaş, Lefter Küçükandonyadis, Aslı Nemutlu. Hepsi de , hemen hemen aynı günlerde, alçalan bir kış göğünün altında...

BİR KIŞ

bir kış göğü gibi o saat alçalır ölüm,
yalnız işitme duyusu kalır ortada.
asya kentleri yürür dururlar,
höyükler burnumda hızma.

uzakta dev bir damla: pırıl pırıl pencap!
tabanlarından kayıp duran sütunlar
yitmiş bir geleceğin işaret parmakları:
horasan uykusuna havlayan köpekler, buhara.

uzaklara bir bakışın vardı kafeteryada
keşke yalnız bunun için sevseydim seni
 
                                      CEMAL SÜREYA